پروتکل درمانی کودکان مبتلا به نافرمانی مقابله ای

اهداف كلی :

1- ارتقای مهارت های مدیریتی و توانایی والدین در حل مشکلات رفتاری کودک، به خصوص رفتارهای خودسرانه یا نافرمانی.

2- افزایش آگاهی والدین درباره علل رفتار خودسرانه در کودکی و اصول و مفاهیمی که زیربنای یادگیری اجتماعی چنین رفتاری هستند.

3- افزایش میزان پیروی کودک از فرمان ها، رهنمودها و قوانین والدین.

4- افزایش هماهنگی در خانواده از طریق بیشتر کردن استفاده والدین از توجه مثبت و نتایج دیگر برای فرزندان؛ پیش بینی راهنمایی، قوانین و آموزش روشن برای آن کودکان، اعمال تنبیه فوری، عادلانه و منصفانه برای رفتار نامناسب کودک؛ و تکیه فراگیر بر رفتار تربیتی قاعده محور.

جلسات آموزشی :

جلسه اول: بررسی علل بدرفتاری كودكان، ویژگی كودكان، ویژگی والدین، علل زمینه ای، ارائه تكلیف در منزل، و برر این مطلب كه والدین چگونه میتوانند مشكلات رفتاری كودكشان را ارزیابی كنند.

جلسه دوم: آموزش به والدین در خصوص نحوه توجه و محبت به كودكان نافرمان و لجباز، آموزش این مطلب كه چگونه واكنش والدین به رفتار كودكان میتواند منجر به بروز رفتارهای خودسرانه و لجبازی شود؟

جلسه سوم: در این جلسه در زمینه نحوه توجه والدین به كودكان در زمانهایی كه كودكان والدین خود را هنگام انجام كاری (مثل صحبت كردن با تلفن، كار در آشپزخانه و ...) اذیت میكنند، آموزشهایی از قبیل: آموزش دادن فرمان­های اثربخش به كودكان، آموزش توجه به اطاعت فرزند از خود داده میشود.

جلسه چهارم: آموزش این مطلب كه در برخی موارد تحسین و توجه برای كاهش برخی مشكلات رفتاری كافی نیست. لذا میبایست رفتارهای خوب كودكان تقویت مثبت و رفتارهای منفی كودكان تقویت منفی شود. در این جلسه به آموزش اقتصاد ژتونی پرداخته میشود. همچنین به بررسی ضرورت برنامه پاداش دهی و واكنش های معمول والدین پرداخته میشود.

جلسه پنجم: در این جلسه پس از اینكه والدین از نحوه استفاده از ژتون آموزش دیدند به بررسی تقویت منفی یا محروم سازی پرداخته میشود. نحوه اجرای جریمه كردن و آموزش محروم سازی آموزش داده میشود.

جلسه ششم: در این جلسه مطلب جدید آموزش داده نمیشود. بلكه به مشكلات والدین در خصوص نحوه اجرای پاداش دهی با ژتون و محروم سازی پرداخته میشود تا مهارت والدین در این زمینه افزایش یابد تا این روشها را در خصوص سایر رفتارهای كودكشان اجرا كنند.

جلسه هفتم: بسیاری از كودكان عادی و نافرمان زمانی كه به همراه والدین به فروشگاه و مكان­های عمومی مراجعه میكنند شروع به بروز رفتارهای آزاردهنده از قبیل اصرار برای خرید تنقلات و ... میكنند و وقتی به هدف خود نمیرسند شروع به قشقرق و گریه میكنند كه برای والدین آزار دهنده است. در این جلسه به این موضوع و به آموزش مدیریت كودكان در مكان های عمومی پرداخته میشود.

جلسه هشتم: كودكان نافرمان علاوه بر ایجاد مشكل در خانه در مدرسه نیز مشكلاتی ایجاد میكنند كه در ادامه منجر به ایجاد زحمت برای معلمان و والدین میشود. لذا در این جلسه به آموزش كنترل و بهبود رفتارهای كودكان در مدرسه پرداخته میشود.

جلسه نهم: تا به اینجا كلی مطلب و مهارت به والدین آموزش داده شده است. در این جلسه به این مطلب پرداخته میشود كه والدین برای مشكلاتی كه ممكن است در زمان های آتی (یك سال) برای كودك رخ دهد چه برنامه ای دارند؟ و چگونه میتوان مشكلات را پیش بینی كرد؟

جلسه دهم: از والدین خواسته میشود كه یك ماه بعد دوباره برای تشكیل جلسه اقدام كنند. مشكلاتی كه در طی یك ماه بروز كرده را نوشته و در جلسه مطرح كنند. هدف از این جلسه افزایش توانایی و مهارت های والدین و حل مشكلات احتمالی است.

این برنامه برای چه نوع کودکانی مناسب است؟

این برنامه، به خصوص برای کودکانی در نظر گرفته شده است که خودسری، نافرمانی، مخالفت، لجبازی یا رفتار اجتماعی خصمانه را به تنهایی یا همراه با اختلال های دیگر کودکی بروز می دهند. این کودکان را اغلب دچار اختلال های "برون نمود" یا "برون ریزی" می شناسند و ممکن است برچسب های کلی تر پرزحمت، نافرمان یا پرخاشگر را به آنان بزنند یا تشخیص های بالینی دقیقتری را برایشان بدهند: اختلال نافرمانی (ODD)، اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی (ADHD)، اختلال سلوک (CD)، اختلال رشدی فراگیر نابهنجار، یا حتی اختلال دو قطبی که شروع آن از نوجوانی است، به شرط آنکه خودسری یا نافرمانی مشکل ابتدایی کودکان باشد.

هم چنین این برنامه کاملا برای کودکان دچار تاخیر شدی خفیف (عقب ماندگی ذهنی) کاربرد دارد که خودسری یا نافرمانی کودک برای والدین مشکل ساز است. به رغم خاص بودن این برنامه به جمعیت هایی از کودکان که نگاه بالینی به آنها شده است، کاربرد بخش هایی از آن می تواند در حل مشکلات رفتاری خفیف موقعیتی در کودکان بهنجاری که خانواده هایشان برای درمان عمومی تر فرزندپروری ، زناشویی یا خانوادگی در نظر گرفته شده اند بسیار سودمند باشد. به خصوص، کودکانی که بخشی از واکنش های سازگاری آنان نسبت به جدایی یا طلاق والدین، ایجاد زحمت، "برون ریزی" یا نافرمانی است، اغلب به روش های این برنامه خوب پاسخ می دهند.

مشخصات :

مخاطبان: متخصصان روانشناسی، مشاوران، دانشجویان رشته های علوم تربیتی و روانشناسی و درمانگران حوزه كودك و مشاوره تربیتی، و والدین

این پروتکل در 10 جلسه تدوین شده است كه هر جلسه شامل توضیحات كامل نحوه شروع جلسه، اهداف آموزشی، مطالب آموزشی برای والدین، تكالیف در منزل و بروشورهای لازم جهت پرینت و ارائه به والدین جهت آموزش بهتر میباشد.